بادها بی‌امان بر پیکر خشک و بی‌آب مهمترین ناحیه آبریز داخلی جنوب شرق کشور می‌وزد و گردوغبار را بر چهره مردمان جازنشین می‌کوبد اما در سکوت مسئولان به جز صدای باد چیزی به گوش نمی‌رسد.
مدت هاست که از جلسات احیاء مجدد جازموریان می گذرد، قرار بود احیای این باتلاق که مهمترین حوضه آبریز استان کرمان است به عنوان یکی از مهمترین دغدغه های محیط زیستی کرمان دنبال شود.
از آن وعده ها روزها می گذرد اما اگر سری به باتلاق جازموریان بزنید هیچ خبری از آب در این منطقه نیست، فقط کویر و برهوت را می بینید که بر زمین ترک خورده آن حتی گیاهان بیابان هم نمی روید، مهمترین ساکنان جاز، شترهایی هستند که گیاهان محدود برجای مانده این دشت خشک را می چرند.
روزگاری نچندان دور درجنوب کوه شاهسواران کرمان باتلاقی در گرداگرد دریاچه ای به نام جازموریان قرار گرفته بود که هزاران گونه گیاهی و جانوری در آن می زیست.
حوضهٔ آبریز جازموریان با وسعت ۶۹ هزار و۶۰۰ کیلومتر مربع در مرز استان سیستان و بلوچستان و کرمان قرار گرفته که ۸۰ درصد از این باتلاق در کرمان قرار داشته است.
در گذشته به دلیل بارش های پاییز و زمستان، گسترده دریاچه افزایش و در تابستان محدودتر می شد اما حالا در فصل بارش بخش مرکزی جاز آبگیری و با آغاز فصل گرما دریاچه به بیابان تبدیل می شود و اینگونه زنجیره حیات ادامه می یافت.
زنجیره حیات در جازموریان پاره شده است
زنجیره ای که طی دهه های اخیر پاره شده است، مهمترین عامل خشک شدن این باتلاق سدهای ساخته شده بر روز سرشاخه های بم پور و هلیل رود و شاخه های اصلی این دو رودخانه است.
دشت های حاصلخیز جیرفت، فاریاب و رودبار جنوب در استان کرمان، و دشت های ایرانشهر، بمپور، سردگان، دلگان، سرتختی و اسپکه در استان سیستان و بلوچستان در محدودهٔ این حوضهٔ آبریز واقع‌اند و این روزها مردم ساکن در این محدوده روزهای سختی را می گذرانند، منابع آبی خشک شده و حتی گیاهی سبز نیز در گرمای منطقه برجای نمانده است.
اواخر سال گذشته بود که پس از باران های سیل آسا این تالاب آبگیری شد و رودخانه هلیل رود پس از سال ها خشک شدن جاری شد و آب را به جاز رساند، آمادگی مسئولان محلی برای رسیدن آب به منطقه آنقدر کم بود که صدها نفر در محاصره سیلاب قرار گرفتند و با حضور نیروی امدادی و تجهیزات ویژه مردم عشایرنشین منطقه نجات یافتند.
از آن روزها حدود هشت ماه می گذرد و طی این مدت همه آن آب ها تبخیر شده و جاز دوباره به خاک نشسته است.
بعد از جاز حالا نوبت هلیل رود است، این روزها هلیل رود از زخم نامهربانی مسؤلین در بستر خود در حال جان دادن است و تالاب جازموریان قربانی سیاست های غلط شده است چرا که با ایجاد بندها در سرچشمه ها و کانال های انتقال آب از هلیل رود، کشاورزان و حقآبه داران و جازموریان در شرایط بسیار نگران کننده ای بسر می برند.
آخرین نفس های هلیل به شماره افتاد
احداث بندهای انحرافی بر روی رودخانه با وجود خشکسالی و کمبود آب همچنان ادامه دارد.
جازموریانی که به اذعان رییس سابق سازمان محیط زیست منشأ ٢٥ درصد ریزگردهای کشور است و حال می رود که به وضعیتی بدتر از این منجر شود این روزها در سکوت مسئولان و عدم طرح مشکل تنها تر از همیشه است.
این سرزمین روزگاری نچندان دور ستاره ای بود که در دشت های بزرگ جنوب کرمان می درخشید و اطرافش مملو از جنگلهای طبیعی، مراتع و زمین های کشاورزی بود.
جاز از سه بخش مجزا تشکیل شده بود؛ اول حاشیه هلیل که محل زندگی و آبشخور دامداران و اراضی حاصل خیز اطراف هم مزرعه های وسیع گندم بود، بخش دوم دلتای هلیل جایی که آب به دریاچه می ریخت تشکیل شده بود که منجربه رشد و تکثر هزاران هکتار جنگلهای سرسبز شده بود و مامن انواع پرندگان و چرندگان به شمار می آمد.
حتی بومیان جرات رفتن به اعماق این جنگل ها را نداشتند و این جنگل ناشناخته باقی ماند تا اینکه تراژدی غمناک سد سازی اتفاق افتاد و آرزوی میزبانی طبیعت گردان بر پهنه سبزش را باهمه رمز و رازش به گور برد.
بخش سوم دریاچه جاز بود که زمستان تابستان از وفور آب هلیل رود و بمپور، پر آب بود و در گرمای ۵۰ درجه نسیم خنکای این دریاچه مردم چاه دادخدا و دلگان و زهکلوت و توابع این بخش ها را نوازش می داد و مانع ایجاد توده ها گرم وبالطبع آن گرد وخاک و خشکی هوا و جبران رطوبت برای بارش های فصلی می شد.
این روزها اگر سری به دشت جازموریان بزنید دیگر نه خبری از دلتای هلیل رود است و نه زمین های کشاورزی اطراف هلیل رود حتی در انتهی این رودخانه دیگری خبری از آن دریاچه رویایی نیست.
مهاجرت مردم از جازموریان
مردم بومی منطقه کوچ کرده اند و اندک افرادی که باقی مانده اند عشایری هستند که شترهای خود را در بستر خشکیده جازموریان می چرانند.
محمد برزانده یکی از فعالان محیط زیست است که در کمپین «جاز زنده است» فعالیت می کند، هزاران نفر از دوست دارن جازموریان و مردم محلی و فعالان محیط زیست در این کمپین عضو شده اند و تلاش می کنند حساسیت مسئولان را در قبال این حوضه آبریز حفظ کنند.
اما این روزها هیچ جلسه ای در خصوص احیا و بهبود وضعیت جازموریان برگزار نمی شود، نتایج طرح های مطالعاتی هنوز رسانه ای نشده است و مشخص نیست راهکار مسئولان برای احیاء این تالاب چیست؟
نسخه ای که پیچیده نشد
قرار بود همان نسخه ای که برای احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته شده بود برای جاز هم پیچیده شود، گویا مسئولان در انتظارند که بار دیگر وزش بادهای جنوب کرمان آغاز شود و ریزگردهای جاز، استان کرمان و ۲۵ درصد از مساحت کشور را بردارد تا رسانه ها بار دیگر هوشیار شوند و مسئولان نیز مجبور به اظهار نظر و پایان سکوت شوند.
برازنده می گوید: آنچه تا دو دهه قبل در جازموریان روی داده است یک تراژدی زیست محیطی بوده است طی چهار سال گذشته نیز هر آنچه شنیدم انتقاد از گذشتگان بود و بعد از چهار سال حالا می خواهیم بببنیم چه اقدامی برای احیاء جازموریان انجام شده است.
وی بیان کرد: حق آبه هلیل رود به جازموریان اختصاص نمی یاد و در ابتدای سال نیز به دلیل سر ریز سد جیرفت آب به سمت هلیل رها شد و بعد اینکه سد خاکی آبگیری شد آب به سمت جازموریان جاری شد.
وی گفت: در مسیر رودخانه صدها بند وجود دارد که آب باقیمانده را به سمت روستاها و مزارع و باغها می برد و بخش قابل توجهی از آب هم به دلیل گرمای شدید هوا تبخیر می شود.
برازنده افزود: طی ماه های اخیر سکوت تنها چیزی بوده که از سوی مسئولان شاهد بودیم نه در حوضه محیط زیست و نه آب منطقه ای و مسئولان محلی چیزی در خصوص اوضاع مردم منطقه و خشک شدن جازموریان نگفته اند.
وی بیان کرد: در گذشته معاش بسیاری از مردم در جنوب کرمان و سیستان و بلوچستان به این منطقه وابسته بود و شاهد حضور انواع پرندگان مهاجر، گیاهان و گوره خر و آهو، کمزیل، هوبره، گرگ و انواع حیوانات بودیم اما این روزها به جز شتر چیزی در جازموریان نیست که آنها هم از تشنگی و فقر مراتع در حال تلف شدن هستند.
وی از مسئولان خواست چاره ای اساسی برای رفع مشکلات این منطقه در نظر بگیرند و جازموریان را احیاء کنند.
محمد قاسمی، فعال محیط زیست و یکی دیگر از اعضای کمپین جاز زنده است افزود: هدف ما این است که توجه مسئولان را برای زنده شدن مجدد جازموریان جلب کنیم سال گذشته بودن اینکه کاری عملی از سوی مسئولان شود و به لطف بارندگی های سیل آسا آب به جازموریان رسید و برای چند ماه پیگیری احیاء این حوضه آبریز متوقف شد.
جازموریان توان کشاورزی و دامداری ندارد
وی افزود: جازموریان تالابی آب شیرین بود و خشک شدن آن اکوسیستم منطقه را به کلی تغییر داده و موجب محرومیت بیشتر مردم شده است چون بسیاری از مردم بومی دیگر توان کشاورزی و دامداری را ندارند و مهاجرت کرده اند.