کد خبر: ۵۲۹۹۲
تاریخ انتشار: ۰۴ تير ۱۳۹۴ - ۱۹:۳۱ 25 June 2015
تاریخ شعر طنز کرمان تاریخ چندان پر ورقی نیست که بتوان از آن رساله ای یا کتابی پرداخت. این نقیصه البته تا حدودی در دوران معاصر با آثار باستانی پاریزی، هوشنگ مرادی کرمانی و کیومرث منشی زاده و محمد علی علومی جبران شده است. آغازگر این حرکت البته شیخ محمد قارانی سیرجانی معروف به پیغمبر دزدان (نبی السارقین) بود که نامه و شعرهایش را باستانی پاریزی منتشر کرده است و دیگر، حکیم قاسم ادیب کرمانی (1238 ــ 1308 ش) است که با آثار نظم و نثرش طنز این دیار را وارد مرحله ای تازه کرد. اما بدلیل آنکه طنزش بیشتر معطوف و متکی به فرهنگ و اصطلاحات مردم کرمان بود، نتوانست در سطح ملی جایگاه درخوری پیدا کند. بررسی آثار طنز در دوران معاصر از حیطه این نوشته خارج است و در این مختصر ما فقط نیم نگاهی به ادبیات قدیم این منطقه می افکنیم و رد پای طنز را در آثار شعرای پیشین باز می جوییم.
 
     یکی از قدیمترین شاعران کرمان طیّان بمی است که از احوال و آثارش اطلاع چندانی در دست نیست. وی ظاهراً در قرن ششم هجری می زیسته و ابیاتی از قصاید و قطعات و رباعیات او در تذکره ها باقی مانده است. یکی از قطعات او، سه بیت شعر است خطاب به یکی از بزرگان و شاعر در آن هجو سرایی خود را به گردن فقر و نداری انداخته است. شاعر گرسنه و تهیدست اگر مدیحی بگوید و عطایی نبیند، چه دستاویزی جز تیغ تیز قلم دارد؟
            دیگر، باید از افضل الدین کرمانی یاد کرد که طبیب بود و مورّخ، و آثار قلمی او مانند عقد العلی، بدایع الازمان و تاریخ سلاجقه از منابع ارزشمند در شناخت تاریخ کرمان است. وی در قرن ششم و ربع اول قرن هفتم می زیست و شعرهایش را می توان در کتابهای خودش و تذکره ها و مجموعه های خطی پیدا کرد. از جمله شعرهای او، قطعه طنز گونه است در هجو شخصی ناکس که از نامش هم بوی سفلگی می آید.
            از خواجوی کرمانی که معروفترین شاعر این دیار است، مقادیری هزل و مطایبه موجود است که اطلاق طنز بدانها خالی از تسامح نخواهد بود. خواجو مدتی از عمر خود را در اصفهان اقامت داشت، ولی دل خوشی از بزرگان آنجا نداشت و در چند شعر امیران اصفهان را دست انداخته و حتی از مرده آنها هم نگذشته است. یکجا هم از زبان اسب یکی از بزرگان، طنز لطیفی با استفاده از مثل معروف «از ماست که بر ماست» ساخته است.
            دیگر شاعر مطرح کرمانی، عماد فقیه، که همعصر خواجو و حافظ بود، رباعیاتی دارد که طنز ملیحی در بعضی از آنها دیده می شود. در یکی از رباعیات، شاعر از معشوقی سخن می گوید که به سبب بی پولی شاعر ازو دل بر کنده است. در این رباعی ایهام لطیفی با استفاده از کلمه «خواسته» ــ که هم به معنی «درخواست و آرزو» ست و هم به معنی «مال و منال» بکار رفته است و از مصراع آخر آن:
آری چه توان کرد خدا خواسته است
دو معنا برداشت می شود: نخست اینکه، این تقدیر و مشیّت الهی است و کاریش نمی شود کرد؛ و دیگر اینکه، خدای شما «زر و سیم» است و از ما تهیدستان چه بر می آید؟
            در دوره صفویه شاعری به نام میر واحد که به «اقتلو» معروف بود، منظومه مطایبه آمیزی سرود به اسم «اقتلو نامه» که شعر متوسط عامیانه ای است و ابیاتی از آن در تذکره های آن دوره نقل شده است. «اقتلو» برگرفته از فعل امر «اقتلوا» (یعنی بکشید) در زبان عربی است.
            در همین دوره، ملا سخی کرمانی، رباعیی با مایه های ملایم طنز دارد در باب فقر و فلاکت خود، و در آن، وسعت فقر خود را با عظمت غنای خداوند مقایسه کرده است. سخی مدتی در اصفهان که پایتخت صفویان بود بسر می برد و با شعرای آنجا در مراوده بود و تقی اوحدی مؤلف تذکره عرفات العاشقین او را دیده و اشعارش را نقل کرده است.
            در واقع، طنز به مفهوم واقعی آن، نمود و بروز چندانی در شعر قدیم کرمان ندارد و آنچه هست، سرمایه قلیلی است که بیشتر در گروه مطایبات و هزلیات جای می گیرد.
 
 
            طیان بمی
                                    سرورا! یک سخن اصغا کن و انصاف بده
                                    خود روا  نیست کز انصاف کسی در گذرد
                                    هر دم از بنده برنجی که هجا می گوید
                                    ور مدیحی به تو آورد  عطا می نبرد
                                    شاعر گرسنه در کنج سرای خالی
                                    از تو آزرده، اگر گه نخورد پس چه خورد؟
 
 
            افضل الدین کرمانی
                                    بر کلیچه نام تو بنگاشتم
                                    پس فکندم پیش سگ تا خایدش
                                    سگ نخورد آن را ببویید و برفت
                                    گفت بوی سفلگی می آیدش.
 
 
            خواجوی کرمانی
                                    چون گشت سوار آنکه به هنگام سواری
                                    جولانگه کُه پیکر  او  عالم  بالاست
                                    زد پاشنه بر استر و از جای بر انگیخت
                                    ز آن سان که ازو استرک خسته امان خواست
                                    استر چو به تنگ آمد ازو ، بانگ بر آورد
                                    «گفتا ز که نالیم که از ماست که بر ماست».
                                                            ...........
                                                            ...........
                                    روزی وفات یافت امیری در اصفهان
                                    ز آنها که در عراق به شاهی رسیده اند
                                    دیدم جنازه بر کَتَف تونیان شهر
                                    حیران که این جماعت ازین تا چه دیده اند
                                    پرسیدم از کسی که چرا تونیان شهر
                                    از کارها جنازه کشی بر گزیده اند؟
                                    حمّال مُرده در همه شهری جدا بود
                                    هر شغل را برای کسی آفریده اند
                                    بر زد بروت و گفت که ما تا شنیده ایم
                                    حمّامیان همیشه نجاست کشیده اند!
 
 
            عماد فقیه کرمانی
                                    با ما فلک ار جنگ ندارد عجب است
                                    ور بر سر ما سنگ نبارد عجب است
                                    قاضی که خرید باده و وقف فروخت
                                    در مسجد اگر بنگ نکارد عجب است.
                                                            .........
                                                            .........
                                    ماهی که تن از مهر رخش کاسته بود
                                    مشّاطه صنع ، رویش آراسته بود
                                    چون خواسته ام نبود، ببرید از من
                                    آری چه توان کرد خدا خواسته بود.
 
 
            سخی کرمانی
                                    عمری است که تیر فقر را آماجم
                                    بر تارک افلاس و فلاکت تاجم
                                    یک شمّه ز حال خویش ظاهر سازم
                                    چندان که خدا غنی است من محتاجم!
 
 
            میر واحد اُقتلو
                                    اقتلوا  آن عذاب مردم را
                                    کشته و مرده  تقدم را
                                    اُقتل اُقتل  به دسته هاون
                                    آنکه از شرع می کشد دامن
                                    اقتلوا کاتبان مفرده را
                                    اول آن عبدی فلک زده را
                                    اقتلوا  آنکه ساخت از زر سود
                                    مسجدی را که لا سجود سجود.
 
 
برچسب ها: طنز کرمان
اشتراک گذاری
نظر شما
نام:
ایمیل:
* نظر:
* :
آخرین اخبار