به گزارش تابناک کرمان، از محل خروجی جاده سیرچ - شهداد و یا ورودی به بخش شهداد در شمال جاده سراسر رشته کوه‌هایی واقع شده‌اند که مناطق کوهپایه، چهارفرسخ، فوسک، دهران، امامزاده ابراهیم ادهم معروف به مزار شاه را در بر می‌گیرند. جهت آبراهه‌ها، مسیل‌ها و رودخانه‌های فصلی درمجموعبه‌طرف شهداد و نهایتاً به سمت کویر لوت می‌باشد. خروجی سیلاب‌ها از بالادست چهار فرسخ یعنی کشیتوئیه به‌طرف شهداد و به موازات جاده سیرچ - شهداد، مخروط افکنه‌ای ایجاد نموده که با آبراهه‌ها، مسیل‌ها و رودخانه‌های فصلی فوق‌الذکر همسو می‌شوند. از آنجایی که جهت جریان زه آب‌های زیرزمینی مخروط افکنه متأثر از شیب و جهت جریانات سطحی و یا روان آب‌ها می‌باشد از این منطقه دامنه‌ای زه‌دار ساخته که به خوبی قادر به تأمین آب زراعی و باغی شهداد و روستاهای آن هست. با توجه به توانایی فکری بالای مبتکران قنوات مادر چاه قنات همت‌آباد شهداد را در همین مخروط افکنه شناسایی و حفر نموده‌اند. کلیه چاه‌های میله‌ای پایین‌دست مادر چاه تا فاصله‌ی شش کیلومتری در محدوده زه دارو بخش تران قنات را تشکیل می‌دهند.
بخش تران قنات تا حوالی جاده تازه تأسیس شهداد - نیبندان در حال حاضر مسدود و همه زه آب‌ها در کوره‌ی قنات دپو شده که به سهولت شرایط را برای فرسایش، ریزش‌های جانبی، ریزش‌های چاه‌های میله‌ای و همه‌ی آنچه که سبب بائر شدن قنات می‌گردد فراهم نموده است. پیگیری‌های مستمر کشاورزان و صاحبان حق آبه تاکنون نتیجه‌ای در برنداشته و به این ترتیب بخش تأمین کننده آب یا بخش تران از مدار خارج شده است. از دو کیلومتر پایین دست جاده شهداد، نی بندان که متعلق به بخش تران و یا تولید زه آب می‌باشد، بخش خشکان قنات به طول هیجده کیلومتر تا مظهر قنات در همت‌آباد آغاز می‌گردد. بررسی‌های کارشناسی کوره قنات در بخش خشکان نشان می‌دهد که این بخش نقشی در تولید زه آب و تأمین آب نداشته و کار آن هدایت و انتقال آب‌هایی است که بخش تران تولید نموده است. پهنه‌ای که بخش خشکان از آن عبور می‌نماید ته‌نشست‌ها و رسوبات دانه‌دار را شنان می‌دهد. مصالح منتقل‌شده از کوره‌ی قنات در اطراف هر چاه میله‌ای مؤید این مسئله است و این خود در نشست و هدر رفتن آب بخش تران کمک می‌نماید. جریان دائمی آب از این بخش کوره قنات بتدریج شرایط را برای فرسایش و انتقال تا حدی فراهم نموده که از کوره قنات تونلی ساخته‌شده این پدیده در مسدود نمودن راه جریان آب در هر نقطه‌ای که اتفاق بیافتد و نیز افزایش تلفات آبی پس از لای روبی مؤثر بوده است.
جریان آب از کوره قنات بخش خشکان در نقاطی در اثر فرسایش و انتقال ذرات خاک بستر ایجاد آبشارهایی نموده که از طرف میراب‌ها و مغنیان قنات زبان زد و حیرت‌برانگیز می‌باشند. گذری از همین کوره که به بخش هزار منی معروف شده، آن‌چنان سختی داشته که با هزار من جو حق‌الزحمه که مالکین اولیه قنات پرداخته‌اند باز نشده و ناگزیر به نوکنی و تغییر مسیر کوره قنات شده‌اند.
در سرتاسر مسیر کوره قنات بخش خشکان خطرات ناشی از جریانات سیلابی جدی و هرساله در قسمتی از این مسیر 18 کیلومتری حادثه ایجاد شده و مدتی سبب قطع شدن آب قنات و وارد شدن خسارات جدی به کشاورزان شده است. برخورد با این مشکلات به صورتی کارشناسی که انحراف سیلاب‌ها را سبب شده و مشکل را بنیادی حل نماید نبوده، به صورتی سطحی کارکرده‌اند به‌طوری‌که در بعضی از قسمت‌های محل کار شده سال بعد خطرات بیشتری را تحمل نموده است. ریشه درختان تنومند و قدیمی در محل بعضی از چاه‌های میله‌ای مسئله آفریده و روزبه‌روز بحران انتقال آب را از کوره قنات پیچیده‌تر نموده است. در زدن و حذف این ریشه‌ها با مشکلاتی از طرف منابع طبیعی هم مواجه شده‌اند. از تمامی چاه‌های میله‌ای سرتاسر بخش خشکان تنها تعداد انگشت‌شماری طوقه چینی شده و یا دارای دال بتنی و سربند هستند بیش از 98 درصد از چاه‌ها رو باز، گاهاً در اثر عبور سیلاب‌ها فروکش شده‌اند.
در فاصله پنج کیلومتری از مظهر قنات میراب‌های محلی چاه میله‌ای را نشان دادند که با مسدود نمودن آن می‌توانند آب کوره قنات را چندین ماه در کوره ذخیره نمایند.
بررسی جریان آب در چاه‌های میله‌ای معنی می‌نماید که در بعضی از قسمت‌ها آب در کوره متناسب به شیب در جریان است. در بعضی از قسمت‌ها به علت ریزش‌های داخلی پایین‌دست کوره قنات آب به‌صورت غیرمنتظره دپو شده و بیش از یک الی یک و نیم متر آب روی هم جمع شده است. این وضعیت به صورت متناوب در سرتاسر کوره قنات بخش خشکان مشاهده می‌گردد. در حوالی مظهر اصلی قنات به طرف اراضی آبخور قنات، هرنج قنات محلی مستعد برای رشد و نمو نی بوده به صورتی نیزار نمود پیدا کرده است. این بخش را کشاورزان نای گذاری و به اصطلاح نای سوز نموده‌اند. ریشه‌های نی با عبور از درزهای بین نای‌ها به تدریج داخل نای سوز آن‌چنان پوشش داده‌اند که عبور آب را غیرممکن نموده است. انتقال خار و خاشاک و برگ‌هایی از سر چاه‌های میله‌ای به داخل کوره قنات منتقل می‌گردد، همراه با جریان آب فضای خالی بین شاخ و برگ نی‌ها را گرفته و به‌طور کامل جریان آب را مسدود نموده است.
پیشنهادات اجرایی:
1- ایجاد هماهنگی مجدد با مغنی‌ها، میراب‌ها و نماینده مالکین برای شناسایی محل مادر چاه قنات.
2- معین نمودن کلیه چاه‌های میله‌ای پایین‌دست مادرچاه قنات تا مجاورت جاده شهداد - نیبندان.
3- تهیه پروفیل طولی با مقیاس 1:500 از مادر چاه قنات تا محل مظهر قنات و درج نشانه‌های صحرایی بر روی نقشه.
4- مشخص نمودن دو کیلومتر طول بخش زه دار یا زه کوم قنات از جاده شهداد - نی بندان به‌طرف مظهر قنات.
5- در پروفیل طولی 1:500 برداشت‌شده از هجده کیلومتر بخش خشکان ذکر عمق چاه‌های میله‌ای روی نقشه.
6- طراحی سیستم آبگیری جهت انتقال از منتهی‌الیه بخش تران قنات به لوله.
7- انتقال آب به وسیله لوله در طول هیجده کیلومتر بخش خشکان تا همت‌آباد.
8- احداث دستک‌های جانبی در بخش تران قنات و احداث خاک‌ریز در بالادست مادرچاه و اطراف کوره قنات برای ذخیره و نفوذ آب‌های سطحی.
با توجه به مجموعه مشکلات ذکرشده فعلی از قنات همت‌آباد شهداد آبدهی آن در حد سی لیتر در ثانیه می‌باشد که با برنامه‌ریزی و اجرای موارد فوق‌الذکر آبدهی قنات را می‌توان تا یکصد و بیست لیتر در ثانیه افزایش داد.
انتهای پیام/حسن اشرف گنجویی