هرساله با آغاز فصل پاییز و زمستان شاهد باران‌های سیل آسا در استان هرمزگان هستیم که امسال نیز این بارش ها دامن مردم این استان را گرفته و خسارت های جانی و مالی بسیاری برجا گذاشته است.
سیل آب ، برق و گاز و راه های مواصلاتی بسیاری از مناطق شهری و روستایی را قطع می کند، تلاش های کشاورزان را از بین می برد و بسیاری از مردم را آواره و بی سرپناه می کند.
در سیلاب مهیبی که طی روزهای گذشته هرمزگان را تحت تاثیر قرار داد، ۶ نفر جان خود را از دست دادند و خسارت های میلیاردی نیز به زیرساخت های این استان وارد شد و نشان داد که این استان در برابر حوادث طبیعی بسیار آسیب پذیر و نیازمند اتخاذ تدبیر لازم برای پیشگیری از حوادث و خسارتهای جانی و مالی است.
نگاهی به خسارت های وارد شده در سیل اخیر و سیلاب های سالیان گذشته در هرمزگان نشان از جای خالی اقدامات پیشگیرانه کافی در جهت کاهش این بلای طبیعی دارد؛ به عنوان مثال هنوز آنگونه که باید در شهرها و روستاها مناطق حادثه خیز شناسایی نشده است؛ در صورتی که می توان با اجرای برنامه ها و طرحهای مدون زمینه خروج آب های سیلابی را فراهم کرد تا خسارت های اقتصادی، اجتماعی و معنوی ناشی از این بحران در جامعه به حداقل ممکن برسد.
تاکید بر مقوله پیشگیری و اتحاذ تدابیر پیشگیرانه از سیل از آن جهت است که همواره گزینه پیشگیری از نظر زمان، هزینه و خسارت به صرفه تر بوده و در صورت وقوع حادثه نیز می تواند سرعت واکنش به وضعیت حادث شده را افزایش دهد و این افزایش سرعت واکنش نیز خود عاملی موثر در جهت کاهش خسارت ها است.
تغییر بستر رودخانه ها چراغ سبز به سیل است
طبق گفته کارشناسان، یکی از مهمترین دلایل وقوع سیلاب ها، دست درازی بشر به بستر و حریم رودخانه ها و رعایت نکردن این حریم در ساخت و سازها است؛ در حالی که می توان با در نظر گرفتن این حریم و ساماندهی آن در اجرای پروژه ها و طرح های عمرانی، ضمن احترام به حریم طبیعت، از وقوع این بلای طبیعی نیز پیشگیری کرد و آبادانی و آرامش را برای جامعه به ارمغان آورد.
به گفته معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان، هرگونه تغییر در مجرا و بستر رودخانه‌ها ممنوع بوده و اگر تغییراتی انجام شود، نیازمند موافقت وزارت نیرو است لذا بر اساس معیارهای فنی و تخصصی، انتخاب مسیر برای ساماندهی رودخانه‌ها معنی ندارد و تغییر در بستر و حریم رودخانه‌ها جایز نیست.
محمد رنجبر بیان داشت: درپی بارندگی‌های آذرماه سال گذشته (۹۸)، سیلاب وارد مسیل شرقی و غربی محدوده رودخانه بردول پارسیان شد و بر این باوریم که امکان بروز آسیب‌ها و خسارات جبران ناپذیری در آینده برای مردم وجود دارد.
وی ادامه داد: زمین‌های مسیر طرح ساماندهی رودخانه بردول پارسیان بدون اخذ استعلام از آب منطقه ای توسط شورای شهر و شهرداری منطقه به مردم واگذار شده و در همین راستا طرح ساماندهی این رودخانه در ۲ مرحله توسط شرکت آب منطقه ای هرمزگان آغاز شده که با انجام آن جهت رفع خطر سیلاب برخی از قطعه های تفکیک شده در این مسیر از بین خواهدرفت.
معاون طرح وتوسعه شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان اظهار داشت: اجرای مرحله نخست این طرح از پایین دست رودخانه بردول تا محور پارسیان - بندرلنگه به طول ۹۰۰ متر در دست انجام است و تاکنون بیش از ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
ساماندهی بستر رودخانه ها عاملی موثر در کاهش خسارت های سیل
سیلاب یکی از پر تکرارترین بلایای طبیعی است و طبق گزارش ۲۰ ساله ای که سازمان ملل متحد از ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۵ میلادی ارائه کرده، از بین بلایای سیل، زلزله، طوفان، رانش زمین، موج گرمایی، آتش سوزی و اتشفشانی، سیلاب با تعداد سه هزار و ۶۲ واقعه بزرگ ۴۳ درصد کل بلاها را به خود اختصاص داده است و این آمارها خود از لزوم آمادگی هر چه بیشتر برای مقابله با این بلای طبیعی نشان دارد.
یکی از اقدامات پیشگیرانه در این مسیر، ساماندهی بستر رودخانه ها و احصای پهنه های آسیب پذیر و جمع‌آوری اطلاعات متقن به عنوان یک اصل ضروی برای مدیریت بحران است؛ اطلاعات جمع آوری شده باید قابل اعتنا و مستند باشد که بتوان بر مبنای آن، دستور العمل های مدیریت بحران را اجرایی کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای هرمزگان گفت: نابسامانی برخی از رودخانه‌های استان باعث شده امسال بسیاری از روستاها در معرض سیلاب قرار گیرند، از همین رو مطالعات طرح ساماندهی رودخانه «تلنگ و جو محله» میناب انجام شده و بزودی اقدام‌های لازم در خصوص اجرای این طرح انجام خواهد شد.
هوشنگ ملایی، همچنین به ساماندهی رودخانه «مرادآباد» حاجی آباد اشاره کرد و افزود: مشاور درحال بررسی و مطالعه طرح ساماندهی این رودخانه است و راهکارهایی نیز ارائه کرده که در این خصوص باید همواره زیباسازی و حفظ فضای شهری مدنظر قرار گیرد.
این مسوول تصریح کرد: مطالعات تحلیلی حد بستر و حریم و ساماندهی رودخانه ها و مسیل های شهر بندرعباس از جمله خور گورسوزان صورت گرفته، چرا که این خور هم به هنگام بارندگی مشکلاتی را برای مردم ساکن اطراف آن ایجاد می‌کند.
وی یادآورشد: در ۲ سال گذشته ۱۴۹ هکتار به تعداد ۱۶۷ مورد از اراضی بستر و حریم رودخانه‌های این استان رفع تصرف و آزادسازی شده است.
ملایی اظهارداشت: در سال ۹۷ در مجموع ۹۲ هکتار به تعداد ۵۵ مورد از بستر رودخانه‌ها رفع تصرف شد که ۳۳ مورد از این تعداد به مساحت ۸۱.۷ هکتار در خارج از محدوده شهر و ۲۲ مورد به مساحت ۱۱ هکتار در محدوده شهری رفع تصرف شده است.
این مقام مسوول گفت: در سال ۹۸ نیز ۱۱۲ مورد رفع تصرف به مساحت ۵۶ هکتار انجام شد که ۸۱ مورد با مساحت ۴۵.۵ هکتار خارج از محدوده شهری و ۳۱ مورد به مساحت ۱۱ هکتار درون محدوده شهری بود.
ملایی تاکید کرد: شهرداری‌ها در تعیین حریم و بستر قانونی رودخانه‌ها همکاری بیشتری با شرکت آب منطقه‌ای هرمزگان داشته باشند، چراکه این امر باعث جلوگیری از بروز خسارتهای اجتماعی و مالی خواهد شد.
تبدیل تهدید سیل به فرصت با اجرای طرح های آبخیزداری
همانگونه که عنوان شد باید اقدامات پیشگیرانه در دستور کار مسوولان و برنامه ریزان برای کاهش خسارت های ناشی از بلایای طبیعی از جمله سیل باشد که یکی از این اقدامات پیشگیرانه در این زمینه می تواند اجرای طرح های آبخیزداری باشد.
کارشناسان و متخصصان امر بر این موضوع تاکید دارند که بیش از ۷۰ درصد موضوع مدیریت سیلاب باید اقدامات پیشگیرانه باشد و فعالیت‌های حفظ منابع طبیعی و همچنین اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری در کاهش خسارات سیل و پیشگیری از سیلاب گامی موثر و مهم به شمار می‌رود.
آبخیزداری به معنی تغذیه سفره های آب زیرزمینی و افزایش تولید محصول با بهره گیری از دانش و تجربه است که اجرای آن بر توسعه پایدار طبیعت تأثیرهای بسیاری دارد و با اجرای طرح های این حوزه می توان تهدید سیل را به فرصتی برای توسعه کشاورزی و تقویت منابع آب زیرزمینی تبدیل کرد.
در سالیان اخیر با اجرای طرح های آبخیزداری از وقوع سیلاب در بسیاری از شهرها و روستاها جلوگیری شده و یا حداقل خسارت های سیل بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است.
طرح های آبخیزداری به کنترل رسوب و فرسایش خاک کمک کرده و ضمن تغذیه و تقویت سفره های آب زیرزمینی و توسعه پوشش گیاهی به پیشگیری از حوادث غیرمترقبه همچون سیل کمک بسیار شایانی می کند.
سازه‌های آبخیزداری شامل سد و بندهای خاکی، سنگی ملاتی و مخزن آبی سامانه‌های آبگیر باران است که هرمزگان هم اکنون دارای ۸ هزار و ۶۵۱ سازه آبخیزداری به ظرفیت ۴۹۰ میلیون متر مکعب استحصال رواناب و بیش از ۱۱۲ هزار هکتار عملیات بیولوژیک و بیومکانیک است.
اجرای طرح های آبخیزداری از چنان اهمیت بالایی برخوردار است که در سال های اخیر از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی برای آن اعتبار در نظر گرفته شده که سهم هرمزگان از آن در سالجاری ۳۰۰ میلیارد ریال است.
به گفته کارشناسان امر بحران آبی و خشکسالی‌های پی درپی و نوع بارش‌های سیل آسای هرمزگان ضرورت احداث سازه های آبخیزداری در استان را دوچندان کرده است.
برنامه ریزی ها باید همتراز با بحران پیش رود
با توجه به پیش بینی وقوع سیلاب و ورود سامانه های بارشی فعال به استان هرمزگان از اواسط دی ماه سال جاری تا ۱۵ فروردین ماه، باید مسوولان مربوطه هر چه سریعتر وارد عمل شده و برنامه ریزی ها و اقدامات پیشگیرانه را همترا با بحران انجام دهند.
جانشین رییس ستاد مدیریت بحران استان هرمزگان با تأکید بر پیش بینی تمهیدات لازم از سوی دستگاه های اجرایی برای مقابله با بحران های پیش رو از جمله سیل، گفت: برنامه ریزی ها باید همتراز بحران پیش برود که بتوان در زمان وقوع یک حادثه و بحران، آن را درست مدیریت کرد.
رضا مدرس در نشست ستاد استانی پیشگیری ، هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران هرمزگان با اشاره به لزوم هماهنگی مضاعف آب منطقه ای و هلال احمر در راستای مدیریت سیلاب و انجام عملیات امداد و نجات، افزود: کاهش میزان خسارت به مردم در زمان وقوع سیلاب از هم اکنون به عنوان یک تکلیف اداری و وظیفه انسانی باید مدنظر قرار بگیرد.
وی از تعیین تکلیف موضوع ساماندهی خورها و مسیل های درون شهری با دستورالعمل ابلاغی از سوی معاون حقوقی رییس جمهور خبر داد و گفت: دفع و ساماندهی آب های سطحی بر اساس این دستورالعمل به عهده آب منطقه ای هرمزگان است.
مدرس تصریح کرد: تحقق این موضوع در وهله اول وابسته به تخصیص منابع اعتباری لازم است که باید در این خصوص همه دستگاه های مرتبط، در راستای تامین اعتبار طرح ساماندهی خور ها و مسیل ها توسط سازمان برنامه و بودجه کشور تلاش کنند.
معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری هرمزگان، گفت: در مدت ۴۸ ساعت آینده باید پیش بینی لازم در زمینه آسیب های موجود صورت بگیرد که بتوان به منظور تأمین اعتبار مالی، از ظرفیت ماده ۱۰ قانون تنظیم استفاده کرد.
وی بیان داشت: شهرداری های سراسر استان مکلف هستند تمهیدهای لازم را به منظور تسریع در فرآیند اجرای پروژه های عمرانی تا قبل از شروع فصل بارندگی پیش بینی کنند.
مدرس در بخش دیگری از صحبتهای خود مدیریت سیلاب در سدها و رودخانه ها را به عنوان یکی از موضوع های مهمی عنوان کرد که دهیاران و فرمانداران باید از فرصت باقی مانده تا شروع فصل بارندگی بدرستی استفاده و به آن توجه ویژه داشته باشند.
وی با تأکید بر اینکه نمایندگان مدیریت بحران سازمان و ادارات و به‌ویژه صنایع مستقر در غرب بندرعباس باید از اختیارات کافی برخوردار باشند، بیان داشت: در صورت معرفی نماینده بدون اختیارات تام از سوی دستگاه های اجرایی و به ویژه شرکت های مستقر در غرب بندرعباس، بر اساس دستورالعمل مدیریت بحران با مدیران دستگاه های خاطی برخورد قانونی و قاطع صورت خواهد گرفت.