گیوه، يك پاپوش قديمي ولي در عين حال راحت و سبک است كه با توجه به اين كه با نخ پنبه‌اي توليد مي‌شود كاملاً سازگار با شرايط آب و هوايي مناطق كويري يعني كفشي با ويژگي‌هاي خنک، ضد تعریق، قابل شست و شو بودن است.
توليد اين كفش كه در چندين مرحله و به همت زنان و مردان هنرمند و در چندین مرحله تهیه می‌شود، در گذشته از صنایع اصیل و پررونق یزد بوده و به طور مستقيم و غيرمستقيم اشتغال زيادي را ايجاد كرده است.
یک گیوه به طور معمول در بازه زماني دو روز و در سه مرحله شامل رویه‌بافی، تخت کشی و گیوه دوزی توليد و آماده استفاده مي‌شود.
فعالان اين حوزه در دو دسته تخت کشان گیوه و بافندگان رویه‌ي آن تقسيم مي‌شوند كه البته تخت‌کشان را عموماً مردان و بافندگي رويه‌ي آنها را زنان برعهده داشتند ولي امروز فقط تعداد اندكي از افراد مسن در مزویر آباد و بغداد آباد مهریز، نير در تفت و شهرستان‌هاي ميبد و بهاباد، تنها در بافت رويه اين نوع كفش مبادرت مي‌كنند.
گيوه داراي انواع مختلفي است ولي در حال حاضر عمده توليدات استان را گيوه آباده‌اي شامل مي‌شود و تنها يك هنرمند در استان تا حدودي با بافت گيوه يزدي آشنايي دارد و در اين حوزه به صورت حرفه‌اي فعاليت مي‌كند كه وي نيز از به شماره افتادن نفس‌هاي اين هنر بومي استان خبر مي‌دهد.
«علی محمد حیدری» گيوه‌دوزي كه 35 سال سابقه فعاليت در اين حوزه را در كارنامه‌اش دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا- منطقه یزد، با تاكيد بر اين كه صنعت خوش فروش و مخاطب پسند گیوه يزدي آخرین نفس‌هایش را می‌کشد، مي‌گويد: متاسفانه دیگر هیچ فردی در یزد گیوه یزدی نمی‌دوزد یا بهتر است بگوییم که دیگر گیوه‌دوز یزدی نداریم.
وی در اين باره اضافه مي‌كند: شاید در تمام یزد فقط دو گیوه‌دوز باقی مانده باشد که یکی از آنها گیوه آباده‌ای که کاملاً متفاوت با گیوه یزدی است، می دوزد .
این هنرمند یزدی از مرگ صنعت گیوه‌دوزی در قطب توليد گیوه‌ي کشور خبر مي‌دهد و اظهار مي‌كند: دیگر گیوه‌دوزي كه بتواند گيوه يزدي ببافد، باقي نمانده است تا از این هنرصنعت اصيل حراست کند و در واقع گیوه‌های عرضه شده‌ي امروزي در بازار اصلاً گيوه يزدي نیستند .
حیدری در مورد لزوم احیای این صنعت بومی در استان، تصریح مي‌كند: گيوه يك محصول كاملاً بومي است كه احياي آن در راستاي تحقق اقتصاد مقاومتي خواهد بود چرا كه مواد اولیه یک گیوه تماماً بومی و تهيه شده در داخل كشور است و بافت هر گيوه نيز زمينه شغلي بیش از سه نفر را فراهم مي‌آورد.
وی با اشاره به این که تهیه گیوه یزدی به دلیل نبودن اطلاعات در دسترس در رابطه با نحوه تخت‌کشی آن رو به انزواست، عنوان مي‌كند: تخته کشی گيوه‌هاي يزدي عمدتاً در ديرباز از سوي هنرمندان مهریزي و تفتي انجام مي‌شده است ولي اکنون بسياري از این افراد به دلیل کهولت سن از دنیا رفته‌اند و اطلاعات جامعی از روش تخت‌کشی صحیح گيوه يزدي وجود ندارد.
این گیوه‌دوز یزدی ادامه مي‌دهد: البته هنوز هم یک تخت‌کش یزدی در روستای هنزا از توابع شهرستان مهريز در قيد حيات است ولي به دليل وضعیت جسمانی و کهولت سن ديگر در اين حوزه فعاليت نمي‌كند و اگر اطلاعات جامع و درستي را از وی جويا نشويم دیگر نمی‌توانيم برای نجات گیوه یزدي کاری انجام دهيم.
وی حمایت مسئولان از اين هنرصنعت را ضروروي مي‌داند و مي‌گويد: بايد تجهیزات گیوه‌دوزی به‌روز شوند و با آموزش و تبادل اطلاعات در اين حوزه، گيوه‌دوزي را مجدداً رونق بخشيد.
حیدری با اشاره به عرضه گیوه‌های توليد اصفهان در یزد به عنوان یک ضعف بزرگ در گیوه‌دوزی استان يزد یاد مي‌كند و مي‌گويد:در حال حاضر بازار فروش گیوه در وضعیت خوبی است و هر چند از نوع گيوه يزدي نيستند ولي در بازار با قيمت 35 هزار تومان تا 500 هزار تومان متناسب با کیفیت و نوع مواد اولیه به فروش می‌رسند .
این هنرمند یزدی ویژگی‌های گیوه به عنوان یک پاپوش مناسب را نيز يادآور مي‌شود و تصريح مي‌كند: علاوه بر آن که گیوه از نظر طبی برای پا مناسب است، برای تمام فصول نيز قابل استفاده است و اخيراً نيز حتي با تنوع رنگی و مواد اولیه، مخاطبان بيشتري را به خود جلب كرده است.
وی قابلیت ارتجاعی را از ديگر ويژگي‌هاي گيوه برمي‌شمارد و مي‌گويد: اين پاپوش برخلاف بسياري از انواع ديگر كفش‌هاي معمول در بازار تا دو شماره کوچتر يا بزرگتر از پای شخص نيز قابل استفاده است.
حیدری با اشاره به ارزش و جایگاه اجتماعی گیوه در میان مردم یزد نيز خاطرنشان مي‌كند: گیوه در گذشته یکی از پاپوش‌های مهم یزد بوده که در تمام قشرهای مختلف جامعه مورد استفاده قرار مي‌گرفته و حتي نوعروس ها گیوه‌هایی با دو ردیف شیار تحت عنون شیرازه کفش مي‌پوشيدند كه همین یک نمونه نيز از ارزش‌های فرهنگی گیوه در میان یزدی‌ها خبر مي‌دهد.
«حسین پیشانی» یکی ديگر از گيوه‌بافان فعال در يزد با اشاره به لزوم حفظ هنر گیوه‌بافي در یزد به ایسنا مي‌گويد: یزد نیازمند صنایعی است که بتواند کمترین میزان آب و انرژی را مصرف کند و گیوه‌بافي يكي از هنرصنايع با قدمت ولي كم‌ابخواه و پاك است.
وي همچنين اظهار مي‌كند: حدود هشت سال در صنعت گیوه‌بافي فعالیت مي‌كنم ولي در اين مدت شاهد به‌روز شدن تجهيزات و اطلاعات در اين حوزه نبوده‌ام كه اين يك مسئله براي توسعه اين بخش محسوب مي‌شود.