آثار تاریخی یزددر مسیر جهانی شدن

ر
به گزارش ایرنا، یزد، نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان دارای بافت تاریخی به مساحت عرصه 743 هکتار و مساحت حریم پنج هزار هکتار بوده که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

این استان، گنجینه ای از هنر، فرهنگ و تمدنی ایرانی را در خود دارد که از آن جمله می توان به بناهای مذهبی، بقعه، مساجد، حسینیه ها، زیارتگاههای زرتشتیان، خانه های تاریخی، آب انبارها، باغ های تاریخی ، بادگیرها و بازارچه ها اشاره کرد.

از دیگر اماکن دیدنی یزد می توان به زندان اسکندر، بقعه شیخ احمد فهادان، مجموعه تاریخی هشت، مسجد چهل محراب، آتشکده زرتشتیان، گنبد مصلای عتیق، بقعه دوازده امام، مسجد یعقوبی و بقعه سید شمس الدین اشاره کرد .

نارین قلعه میبد به عنوان قدیمی ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا ،قنات زارچ به عنوان طولانی ترین قنات دنیا با 100کیلومتر طول ، قدیمی ترین مسجد ایران یعنی مسجد جامع فهرج، نخل چوبی میدان امیر چخماق به عنوان قدیمی ترین نخل چوبی ایران با 450 سال عمر، بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی 270 ساله به عنوان بلندترین بادگیر جهان و سرو 4500ساله ابرکوه به عنوان مسن ترین موجود زنده جهان از جمله این آثار تاریخی و طبیعی در استان یزد است.

امروز استان یزد با وجود بیش از 5000 اثر تاریخی و جاذبه های متنوع طبیعی و گردشگری می تواند بیش از این در لیست گردشگران خارجی قرار گیرد.

در مجموع ۷۷ محله از مجموعه محلات شهر یزد به دلیل قرار گرفتن در محدوده بافت تاریخی و یا در حریم آن، در سال ۱۳۸۴ و با شماره ۱۵۰۰۰، با عنوان بافت تاریخی یزد به ثبت آثار ملی رسیده اند.

**بیش از 100هزار محوطه و بنای شناسایی نشده در کشور

خوشبختانه با نگاه خاصی که دولت تدبیر و امید به مقوله میراث فرهنگی و گردشگری دارد این بحث در استان یزد جایگاه خوبی پیدا کرده و از رشد بسیار خوبی برخوردار بوده است.

البته هنوز بسیاری از آثار تاریخی کشور شناسایی نشده است ولی روند شناسایی این آثار در استان یزد بهتر از سایر استانهاست .

در این خصوص معاون توسعه مدیریت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور گفت: بیش از یک میلیون محوطه و بنای تاریخی در کشور داریم که بیش از صد هزار از این محوطه ها و بناها هنوز شناسایی نشده اند.

سمیع الله حسینی مکارم افزود: راهکار اصلی ما برای حفاظت این است که در کنار شناسایی و ثبت آثار در فهرست ملی از مشارکت مردم و علاقه مندان هم استفاده کنیم.

در خصوص رشد فعالیت های حوزه میراث فرهنگی و گردشگری در دولت یازدهم مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد از رشد پنج برابری ورود گردشگر خارجی به این استان از آغاز فعالیت دولت یازدهم خبر داده است.

محمدمهدی شرافت با اشاره به جایگاه برتر استان یزد در حوزه میراث فرهنگی نیز گفت: خوشبختانه از چهار جایزه اهدایی گردشگری سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (یونسکو) به ایران سه مورد آن مربوط به این استان بوده است.

وی افزود: این سه جایزه در سالهای 2003 و 2004 به دو خانه تاریخی زرگر و کاروانسرای زین الدین و در سال 2014 به ارگ سریزد تعلق گرفته و یکی دیگر از طرح ها نیز سال آینده به یونسکو معرفی خواهد شد.

در عین حال با توجه به اینکه استان یزد در مسیر ثبت جهانی بافت تاریخی شهر یزد قرار گرفته فعالیت در حوزه میراث فرهنگی سرعت گرفته است .

مدیرکل میراث فرهنگی گفت: در حال حاضر برای نخستین بار در کشور قرار است بافت تاریخی که حیات نیز در آن جاری است ثبت جهانی شود که نیاز به عزم و باور مردم و مسوولان دارد.

شرافت تصریح کرد: البته ما به این کار بسنده نکردیم و دو پرونده ثبت پرونده فناوری بادگیرها و ثبت جهانی قنات زارچ را که تکمیل شده و نیز پرونده شهرستان میبد به عنوان شهر خلاق صنایع دستی و شهر یزد به عنوان شهر خلاق معماری را در دستور کار داریم.

** ثبت جهانی بافت تاریخی با قوت و جدیت

در عین حال مسوول پیگیری پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد در نشستی خبری درباره ثبت جهانی بافت تاریخی یزد گفت: پیگیری برای ثبت جهانی بافت تاریخی با قوت و جدیت ادامه دارد و تا سال ۲۰۱۶ این پرونده به یونسکو ارسال خواهد شد.

مجتبی فرهمند افزود :۱۵۰هکتار از بافت تاریخی یزد برای معرفی به عنوان ثبت جهانی انتخاب شده که مناطق انتخاب شده اغلب مربوط به دوره شهر ایلخانی است که از شمال به منطقه فهادان، از غرب به سید گلسرخ، از شرق به خیابان امام خمینی(ره) و از جنوب به بازار و میدان امیرچخماق محدود شده است.

وی با بیان اینکه ایران از بدو تشکیل یونسکو عضو اصلی مجمع بین المللی یونسکو بوده و نخستین پرونده های ثبت جهانی در سال ۱۳۵۸ به این سازمان ارسال شده است، افزود: از سال ۲۰۰۲ سالانه یک یا دو اثر از ایران برای ثبت جهانی معرفی شده و خوشبختانه یزد مورد توجه قرار گرفته است.

فرهمند خاطرنشان کرد: پرونده قنات و بیابان لوت قبلا به یونسکو ارسال شده و اکنون پرونده بافت تاریخی یزد روی میز است که برای این منظور اقدامات متعددی انجام شده و ۲۰ فروردین ماه سال آینده نیز قرار است نشستی در یزد برای تدوین مدیریت ثبت جهانی تشکیل شود تا پرونده برای سال ۲۰۱۶ آماده شود.

** ثبت 50حریم آثار تاریخی تا پایان سال

در کنار پیگیری ثبت جهانی برخی آثار استان یزد ، ثبت آثار تاریخی این استان در میان آثار ملی کشور و ثبت حریم آنها نیز از دیگر برنامه های میراث فرهنگی است.

در این خصوص معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری استان یزد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به جایگاه آخر این استان در ثبت حریم آثار تاریخی در کشور گفت: با وجود تعداد بالای آثار ثبتی استان و پیگیری برای ثبت جهانی بافت شهر یزد متاسفانه این استان در ثبت حریم این آثار جایگاه مناسبی در کشور ندارد.

محسن ذاکری نیا افزود: از این رو امسال بخشی از برنامه های میراث فرهنگی استان بر روی ثبت حریم آثار متمرکز شده به گونه ای که در مجموع ثبت 50حریم را تا پایان سال انجام می دهیم و پرونده ثبت 150حریم نیز در دست تهیه است .

** جایگاه نخست استان یزد در ثبت ملی آثار تاریخی در سال 93

وی با اشاره ثبت حدود 1600اثر تاریخی استان در آثار ملی کشور نیز گفت: ثبت 150اثر دیگر را نیز تا پایان سال در دستور کار داریم.

معاون میراث فرهنگی استان یزد افزود: در حال حاضر در کشور بیش از 31هزار اثر ثبت شده ملی وجود دارد که در این بخش استان یزد در جایگاه پنجم قرار دارد البته در سال جاری این استان با ثبت 26 اثر در آثار ملی رتبه نخست کشور را دارد.

وی با اشاره به ثبت جهانی دو باغ استان به همراه هفت باغ دیگر کشور یادآور شد : خوشبختانه در سال 1390 دو باغ تاریخی دولت آباد یزد و پهلوان پور مهریز به ثبت جهانی رسید که هر ساله میزبان تعداد زیادی گردشگر است.

ذاکری نیا در تشریح جدیدترین آثار تاریخی ثبت شده استان اظهار کرد: به تازگی کنیسه خاخام یزد ، چهار اثر از شهرستان بهاباد شامل بقعه شیخ ضیاءالدین با قدمت قاجاریه ،برج تاریخی عظیم آباد با قدمت دوره صفویه تا افشار ،خانه کربلایی عباس بنایی و برج تاریخی روستای بنیز به همراه خانه فضلی اردکان ، خانه سیدغفور طباطبایی ندوشن و مدرسه امام تفت به ثبت ملی رسیده است.

در ادامه به صورت کوتاه وضعیت این خانه ها را بررسی می کنیم :

** کنیسه خاخام بنایی با سبک و سیاق دوره صفویه

این بنای ارزشمند تاریخی در شهرستان یزد، بخش مرکزی، خیابان قیام، کوچه لب خندق، کوچه کاغذسازی واقع شده و در ابتدا به اسم کنیسه موشه توکل معروف بوده و سبک و سیاق معماری آن به دوره صفویه و شاید قبل از آن نیز می رسد که بعد از مرمت و بازسازی آن توسط فردی به نام خاخام حدود 150 سال پیش به کنیسه خاخام معروف گشته است.

مساحت زمین بنا حدود 140 متر است اما زیربنای آن با احتساب طبقه فوقانی نزدیک به 200 مترمربع می باشد. پلان بنا در حالت مربعی شکل و فضای آن به صورت طاق و تویزه پوشیده شده است. محراب بنا در ضلع غربی است و با درب چوبی مشخص است و در آن توراتی که بر روی پوست نوشته شده نگهداری می شده اما اکنون این تورات در کنیسه ملاسدر نگهداری می شود.

ورودی بنا در گوشه ضلع شرقی واقع شده و در وسط سکویی است که محل استقرار پیش نماز است. عمده مصالح ساختمانی مورد استفاده در بنا خشت و گل است و از آجر و گچ در نماسازی تزئینات و استحکام بخشی استفاده شده است.

از ویژگی مهم این بنا این است که از جمله نخستین کنیسه هایی بوده که در اطراف مسجدجامع کبیر یزد شناسایی و برای ثبت آن اقدام شده است. معماری بنا هر چند ساده است ولی حاوی ارزش های فرهنگی – تاریخی است.

شماره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور 31157 است.

** بقعه شیخ ضیاءالدین بهاباد با قدمت قاجاریه

این بنای ارزشمند تاریخی در شهرستان بهاباد، بخش مرکزی واقع شده و با توجه به سبک معماری، بنا متعلق به دوره متاخر اسلامی (قاجار) و نام آن متاثر از نام صاحب قبری است که در بقعه مدفون شده است.

بنا آرامگاهی مسقف است که ورودی آن در جهت شرق و به صورت یک ایوان با پوشش سقف ضربی باقوس جناقی است. طرفین ایوان ورودی ایوانچه می باشد که در انتهای آن پلکانی است که به پشت بام ختم می شود.

از ویژگی مهم این بنا قدمت بنا با توجه به آثار موجود در شهر بهاباد و استحکام و پا برجاماندن آن با توجه به وقوع زلزله های پی در پی و روزانه در این شهر است.

شماره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور 31156 است.

** برج عظیم آباد بهاباد تنهای بنای تاریخی روستا

این بنای ارزشمند تاریخی در شهرستان بهاباد، دهستان بَنستان، روستای عظیم آباد واقع گردیده که باتوجه به سبک معماری، بنا متعلق به دوره متاخراسلامی (صفویه تا افشار) می باشد و نام آن متاثر از نام روستایی است که بنا درون آن قرار دارد .

برج عظیم آباد بر بالای تپه ای سنگی در روستای عظیم آباد قرار دارد که برخلاف سایر برج ها دارای پلانی مربع شکل است و با قلوه سنگ ساخته شده است. ورودی آن در ضلع جنوبی بوده که بیشترین تخریب رادر همین ضلع به همراه دارد. در دیواره برج تیرکش هایی مشاهده می شود که در زمان جنگ و نا امنی از آنها استفاده می شده است. قسمت سر برج با خشت چیده شده که پس از گذشت سالیان طولانی همچنان پابرجاست و عبور قنات عظیم آباد از نزدیکی برج بر زیبایی آن افزوده است.

این برج تنها اثر تاریخی روستا است که مدور بودن برج ها و عبور قنات عظیم آباد از نزدیکی آن از ویژگی های این برج تاریخی محسوب می شود.

شماره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور 31147 است.

** ثبت خانه کربلایی عباس بنایی بهاباد یادگاری از عهد صفویه

این بنای ارزشمند تاریخی در شهرستان بهاباد، بخش آسفیج، دهستان بَنستان، روستای بَنیز واقع شده و باتوجه به سبک معماری و شواهد دیگر، تاسیس بنا متعلق به دوره متاخر اسلامی (صفویه) بوده و وجه تسمیه آن متاثر از نام مالک است.

ورودی بنا در جبهه شمال واقع شده و پلانی چهار ضلعی دارد که پس از عبور از در ورودی، فضایی سنگ چین وجود دارد که آغل گوسفندان بوده و اکنون دچارآسیب گشته است. بخش اصلی ساختمان ضلع شرقی آن است که ایوانی با سقف طاق و تویزه دارد. داخل ایوان دو درب چوبی وجود دارد. قسمت جنوبی ساختمان راهروئی است که داخل ان در ورودی یک اتاق قرار گرفته و دو پنجره رو به حیاط دارد. انتهای راهرو نیز اتاق دیگری است که پنجره ای به داخل راه رو داشته و در کنارآن راه پله ای وجود دارد که به اتاق های طبقه بالا می رسد.

بخش غربی بنا نیز دارای یک ایوان کوچک بوده که اتاقها در طرفینش قرار گرفته است و مصالح به کار رفته در بنا سنگ و خشت و پوشش گچ و کاهگل است.

در قسمت غربی بنا قنات پرآب بنیز رد می شود که باعث سرسبزی و طراوت فضای خانه شده است و از ویژگی های بنا محسوب می شود.

خانه کربلایی عباس در گذشته مسکونی بوده و کاربری خویش را در حال حاضر از دست داده است.

شماره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور 31161 است.

** برج تاریخی بنیز ، تنها سازه دفاعی روستا

این برج در شهرستان بهاباد، بخش آسفیج، دهستان بنستان، روستای بنیز واقع شده که با توجه به سبک معماری بنا متعلق به دوره متاخراسلامی (قاجار) است ولی باتوجه به فونداسیون بنا و خشت های موجود در آن بنا به دوره قبل از قاجار نیز می رسد و نام آن متاثر از نام روستایی است که بنا درآن واقع شده است. همچنین مالکیت این بنا خصوصی بوده و در حال حاضر بنا در اختیار دهیاری روستای بنیز است.

برج بنیز دارای شکلی استوانه ایست که از پایین تا بالای برج از قطر آن کاسته می شود. در اطراف برج ساختمان هایی وجود دارد که به گفته اهالی، محل نگهداری احشام بوده است. ساختمان هایی سنگی با درب های چوبی که در درون هرکدام از آنها حفره هایی ایجاد شده که برای قرار دادن علوفه و غذای دام مورد استفاده بوده است.

ازاره دیوار اتاق ها از سنگ و مابقی از خشت یا آجر است. ساختمان برج دارای دو طبقه است که ورودی آن در قسمت شمال شرقی قرار دارد و به نظر می رسد .

این بنا به عنوان تنها سازه دفاعی روستا محسوب می شود که درزمان جنگ و ناامنی پناهگاه اهالی محل به شمار می رفته است و امروزه کاربری خود را از دست داده است.

این بنا به شماره 31155 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

** خانه فضلی اثری متلق به دوره پهلوی در اردکان

این بنا در شهرستان اردکان، بخش عقدا، محله خوراسانک قرار گرفته و باتوجه به سبک معماری، این بنا متعلق به دوره معاصر ( پهلوی) است که از آثار معماری شاخص آن دوره بوده و نام آن متاثر از نام خانوادگی مالک است.

خانه فضلی دارای پلان چهار ضلعی و به صورت حیاط مرکزی با سه جبهه ساخت طراحی و ساخته شده است که ورودی بنا در جهت شمال وپس از ورودی یک راهرو قرار دارد که درضلع غربی به حیاط ختم می شود .

بنا حیاط مرکزی داشته و دارای سه جبهه ساخت در جهت های شمال ، جنوب و غرب می باشد و در مرکز حیاط یک حوض مستطیل شکل و اطراف آن باغچه قرار دارد.

در بخش جنوبی همانند اکثر ابنیه قاجاری دشت یزد ـ اردکان به صورت یک ایوان با فضاهای مسکونی در طرفین و بادگیر در انتها ساخته شده است .

این بنا به شماره 31152 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

** خانه سیدغفور طباطبایی ندوشن بنایی برجای مانده از عهد صفویه

این بنای ارزشمند تاریخی در شهرستان میبد، بخش ندوشن، جنب مسجد جامع واقع شده و باتوجه به سبک معماری و شواهد دیگر، تاسیس بنا متعلق به دوره متاخر اسلامی (صفویه) می باشد و وجه تسمیه آن متاثر از نام مالک است.

این بنا جزیی از مجموعه مسکونی بوده که در دوره پهلوی اول از مجموعه تفکیک و بخشهایی از آن تخریب و به سبک آن دوره بازسازی شده است. ورودی بنا در جهت شمال و سپس راهرویی وجود دارد که ابتدا در جهت شمالی، جنوبی و بعد با یک زاویه 90 درجه در جهت غربی حیاط ختم می شود. ساخت و ساز در بنا به صورت حیاط مرکزی است که چهار جبهه آن فضاهای مسکونی و انباری قرار دارد.

قدمت بنا همچنین موقعیت آن و چشم انداز ضلع شرقی از ویژگی های بنا به شمار می آید .

شماره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور 31154 است.

** مدرسه امام تفت نخستین مدرسه شهر

این بنای ارزشمند تاریخی در شهرستان تفت، بخش مرکزی، میدان امام، خیابان ساحلی واقع شده و باتوجه به سبک معماری و شواهد دیگر، تاسیس بنا متعلق به دوره اواخر قاجار و پهلوی اول می باشد و با توجه به نزدیکی بنا به مجموعه امام ( شاه ولی ) وجه تسمیه امام برای بنا به کاربرده می شود.

پلان بنا چهار ضلعی است و ورودی آن در قسمت شمال بناست ساختمان کلاس ها در جبهه جنوبی ساختمان قرار گرفته اند پس از ورودی اصلی حیاطی بسیار بزرگ قرار گرفته که وجود درختان مختلف سرسبزی خاصی به مدرسه داده است و وسط آن یک حوض کوچک قرار دارد. درضلع شرقی ساختمان محلی برای آبخوری دانش آموزان ایجاد شده و در ضلع غربی تنها به کاشت درخت و فضای سبز بسنده شده است ضلع جنوب که بخش اصلی ساختمان است به صورت یک پیش آمدگی ایجاد شده که سالن اجتماعات و امتحانات در وسط و طرفین آن، ساختمان کلاس هاست.

از ویژگی مهم این بنا این است که نخستین مدرسه شهر تفت بوده و هنوز هم کاربری آموزشی خویش را حفظ نموده است همچنین نزدیکی مدرسه به مجموعه ثبتی امام ( شاه ولی ) از وی‍ژگی دیگر بنا محسوب می شود.

شماره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی کشور 31153 است